به طور معمول زمانی كه دمای هوا رو به افزایش می باشد بدن گاوها در طول مدت 2 تا 7 هفته خود را با شرایط مطابقت داده و در این هنگام تبخیر از سطح بدن مكانیسم اصلی دفاع در برابر این گرما و افزایش دما می باشد. این تبخیر می تواند به وسیله انسان با ایجاد بادهای خنك به وسیله كولرها و یا به وسیله فیزیولوژی طبیعی بدن حیوان از طریق افزایش تعداد تنفس و یا افزایش میزان فعالیت غدد عرق ایجاد شود. زمانی كه دمای هوا به طور ناگهانی و یا بیشتر از سطح تحمل بدن حیوان بالا می رود، هموستازی بدن تعادل خود را از دست داده و كاهش اشتها و تولید و كاهش تولید مثل و حتی مرگ را به همراه دارد.
    استرس گرمایی یكی از مشكلات عدیده ای است كه دامداران خصوصاً، دامدارانی كه در مناطق گرمسیر حضور دارند با آن مواجه هستند.
    برای كنترل این معضل و به حداقل رساندن آن روش های مختلفی موجود می باشد كه در دو بخش كنترل استرس گرمایی كه باعث كاهش تولید شیر می شود و كنترل استرس گرمایی كه باعث كاهش تولید مثل می شود بحث خواهد شد:

     1- روش های كنترل استرس گرمایی برای بهبود تولید شیر و مبارزه با كاهش آن:
    2- از نكات ابتدایی و اصلی مبارزه با استرس گرمایی این است كه دامدار بتواند خصوصیات رفتاری دام های خود را در مواجهه با استرس گرمایی تشخیص به موقع داده و نسبت به كنترل آن اقدام كند، اعمالی مثل بی حالی و سستی و فرار از آفتاب و خوابیدن بیش از حد در ابتدای امر به دامدار كمك خواهد كرد؛ همچنین در چنین شرایطی دامدار باید نسبت به تغذیه دام های خود دقت كافی مبذول كند تا با تغذیه نادرست و بیش از حد و افزایش متابولیسم بدن، حیوان در گرمای زیاد خسارت جبران ناپذیر به خود وارد نكند ـ در دسترس بودن آب مناسب از دیگر عوامل مفید می باشد ـ در مورد دانستن وضعیت گاو كه عنوان شد به وسیله دامدار باید مدنظر قرار گیرد. تفاوت نژاد بین گاوها بسیار مهم می باشد ـ چون در بعضی نژادها به علت تفاوت در میزان متابولیسم بدن و میزان آب و غذای موردنیاز و میزان عرق و لایه بندی و رنگ آنها، نسبت به نژادهای دیگر مقاومت بهتر است. مثلا نژاد بوس تاروس مقاومت فوق العاده ای دارد ـ اما بهترین راه حل برای كنترل استرس گرمایی ایجاد سایه در محل دامداری می باشد ـ خصوصا در زمانی كه این سایه در محل غذا خوری و آبخوری حیوان وجود داشته باشد، حیوان در زمان خوردن غذا، كمتر آزار دیده و در نتیجه این منجر به افزایش میزان تولید می شود. ایجاد سایه و سایه بان در محل استراحت و غذاخوری حیوان باعث كاهش حداقل 30% از میزان استرس گرمایی به حیوان می شود.
    3- روش های كنترل استرس گرمایی برای بهبود وضعیت تولید مثلی حیوان:
    در زمان مواجهه با استرس گرمایی میزان باروری دام كم می شود. دلیل این است كه دوره استرس و فحلی حیوان كوتاه شده و تشكیل فولیكول در آنها در زمان های مختلف بوده و متغیر می باشد و همچنین در تشكیل رویان در آن ها نقصان به وجود می آید ـ در گزارش های مختلف آمده است كه در حدود 60 تا 66% كاهش داشته است ـ همچنین اثرات منفی استرس گرمایی در دمای  44 C در زمان  40 C بعد از تلقیح تشخیص داده شده است. از راه های مناسب برای جلوگیری از كاهش تولید مثل همان روش ایجاد سایه و همچنین خشك كردن محیط در زمان تلقیح مصنوعی می باشد كه كمك شایانی به كنترل این وضعیت خواهد كرد. روش مفید دیگر كه بسیار پاسخ های مثبتی داده هم زمانی فحلی و ایجاد هم زمانی در گاو ها بوده كه نشان داده شده است در تابستان در گاوهایی كه به صورت هم زمان فحل و تلقیح شده اند نسبت به گاوهایی كه جداگانه فحل یابی شده اند درصد موفقیت بیشتری در باروری داشته اند چون فحل یابی به صورت انفرادی در تابستان با كوتاه شدن دوره فحلی مشكل می باشد.
    از روش های مفید دیگر برای ما القاء cl ضمیمه crossbrecding می باشد.
    هر كدام از این تكنیك ها و روش ها، اثرات خاص خود را دارا بوده و با توجه به ارزش اقتصادی و شرایط موجود دامداران می توانند برای بهبود میزان تولید مثل و تولید شیر خود از آنها استفاده كنند.

دكتر فرهودی مقدم عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد كرج

t.t.d.mihanblog.com